Odpowiedzialność porządkowa pracowników za naruszenie obowiązków pracowniczych poruszona jest w art. 108-113 kodeksu pracy (k.p.). Kary wymienione w art. 108 dotyczą przewinień mniejszej wagi. W przypadku zaistnienia większych przewinień pracodawca zdecyduje się bowiem raczej zamiast na karę porządkową na wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy.
Ukaranie pracownika jest możliwe, jeśli zaistniały dwie przesłanki: bezprawne zachowanie polegające na naruszeniu obowiązków pracownika oraz zawinione naruszenie obowiązków pracownika, zarówno w sposób umyślny, jak i nieumyślny. Bezprawne zachowania, które podlegają odpowiedzialności porządkowej opisane są w art. 108 k.p. Wymienione zostały tam naruszenia za popełnienie, których pracownikowi można udzielić upomnienia bądź nagany. Odnoszą się one do nieprzestrzegania przez pracownika:
- przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
- przepisów przeciwpożarowych,
- ustalonej z góry organizacji pracy,
- ustalonego sposobu potwierdzania swojego przybycia do pracy oraz czasu pracy,
- ustalonego sposobu zgłaszania nieobecności w pracy.
- nieprzestrzeganiu przepisów przeciwpożarowych lub bhp,
- opuszczaniu miejsca pracy bez stosownego powodu,
- stawieniu się w miejscu pracy w stanie upojenia alkoholowego lub spożywaniu alkoholu w czasie pracy.
Prawo dopuszcza więc stosowanie kar majątkowych (pieniężnych), jak i niemajątkowych (kara nagany lub upomnienia). Jest to wykaz zamknięty, pracodawca nie ma więc możliwości zastosowania innych sankcji wobec pracownika niż te wymienione w art. 108 k.p. Jeśli nie zastosuje się do tego dopuszcza się wykroczenia na podstawie art. 281 pkt 4 k.p. Jest to podstawą do wymierzenia mu kary grzywny w wysokości od 1000 do nawet 30 000 zł.
Pracodawca ma pełną dowolność w stosowaniu wskazanych w art. 108 kar porządkowych. To on decyduje czy zastosowana zostanie kara nagany, upomnienia lub kara pieniężna. Jednak musi pamiętać, że za jedno przewinienie można wymierzyć tylko jedną karę. Jeśli więc pracownik naruszy przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, nie może go ukarać jednocześnie kara upomnienia i nagany. Podczas wymierzania kary pracodawca powinien pod uwagę wziąć rodzaj naruszenia obowiązków pracownika, stopień jego winy oraz jego dotychczasowy stosunek do wykonywanej pracy. Poza tym kara pieniężna za jedno przewinienie nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łączne kary pieniężne nie mogą wynosić więcej niż 1/10 jego wynagrodzenia netto.
