Asystent sędziego jest stanowiskiem występującym w sądach powszechnych, administracyjnych oraz wojskowych. Do jego podstawowych zadań należy samodzielne wykonywanie czynności z zakresu administracji sądowej, a także czynności związanych z przygotowaniem spraw sądowych do ich rozpoznania. Główny cel powołania osób do pełnienia tego typu funkcji polega na odciążeniu sędziów od czynności, które nie podlegają orzekaniu. W Europie zachodniej zawód ten wykonywany jest od wielu lat, z kolei w Polsce pojawił się po nowelizacji Prawa o ustroju sądów powszechnych, która ma na celu usprawnić pracę sądów.
Zgodnie z uregulowaniami zawartymi w ustawie z dnia 2 lipca 2001 roku stanowisko asystenta sędziego może objąć osoba, która:
posiada obywatelstwo polskie,
korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
wyróżnia się nieskazitelnym charakterem,
ukończyła studia wyższe w Polsce na kierunku prawa (osiągając tytuł magistra),
lub ukończyła studia zagraniczne uznawane w Polsce,
ukończyła 24 lata,
ukończyła aplikację ogólną prowadzoną przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury,
bądź zdała egzamin sędziowski lub prokuratorski,
bądź ukończyła aplikację notarialną, adwokacką, radcowską i złożyła odpowiedni egzamin.
Zatrudnienie na stanowisko asystenta sędziego:
wymaga zasięgnięcia przez Prezesa Sądu informacji z Krajowego Rejestru Karnego na temat kandydata,
wymaga zwrócenia się Prezesa Sądu do właściwego wojewódzkiego komendanta Policji o przedłożenie informacji odnośnie kandydata, w szczególności tych dotyczących spełnienia wymagań względem posiadania nieskazitelnego charakteru (wojewódzki komendant Policji winien przeanalizować zachowania świadczące o naruszeniach porządku prawnego, kontaktach ze środowiskiem przestępczym bądź grupami środowiskowymi patologii społecznej, a także musi wziąć pod uwagę historię wskazującą na uzależnienie od alkoholu, środków odurzających lub też substancji psychotropowych),
pod uwagę brane jest doświadczenie kandydata: odbyte praktyki, zdobyte inne doświadczenie, aniżeli na stanowisku praktykanta.
Obowiązki asystenta sędziego to:
dokonywanie analizy akt sprawy we wskazanym zakresie,
sprawowanie kontroli nad stanem spraw:
odroczonych,
zawieszonych,
oczekujących na podjęcie czynności przez sąd/sędziego;
zwracanie się do osób/instytucji w sprawie nadesłania informacji/dokumentów potrzebnych, by przygotować sprawy do rozpoznania,
sporządzanie odpowiedzi na pisma, które nie są pismami procesowymi,
gromadzenie literatury/orzecznictwa pomocnego w rozpoznawaniu spraw bądź wykonywaniu innych zadań, które zostały powierzone sędziom w danym wydziale,
kontrola terminowości sporządzania opinii przez biegłych,
wstępna analiza akt, jak i zarzutów zawartych w środkach odwoławczych,
wypełnianie kart statystycznych,
podejmowanie czynności w zakresie wykonywania orzeczeń w sprawach karnych, a także rodzinnych.
Za przydział asystentów dla sędziego odpowiada Prezes Sądu. Asystent sędziego może współpracować z nie większą liczbą sędziów niż dwóch. Za wykonaną pracę asystentowi sędziego przysługuje wynagrodzenie zasadnicze.
