Stres i zmęczenie
Najistotniejszym czynnikiem negatywnie działającym na stan zdrowia kierowców jest stres zawodowy. Przestrzeganie reżimu czasowego, obciążenie związane z odpowiedzialnością za powierzony sprzęt, przewożony ładunek, konieczność bezpiecznej jazdy powoduje, że kierowca pracuje w warunkach dużego obciążenia psychicznego, co może skutkować zaburzeniami psychosomatycznymi i szybszym narastaniem zmęczenia zagrażającego bezpieczeństwu.
Często oddziaływania te powodują zaburzenia stanu zdrowia kierowcy, prowadzące do czasowej lub trwałej niezdolności do pracy. Na to negatywne działanie czynników środowiska pracy nakłada się działanie czynników pozazawodowych, takich jak problemy w życiu codziennym, zbyt mała aktywności fizyczna, palenie tytoniu. Zmęczenie stanowi ryzyko zawodowe dla kierowców pokonujących długie dystanse, którzy zobligowani są do przestrzegania rozkładów jazdy, pracy w systemie zmianowym, często w nocy. Zmęczenie osłabia zdolności poznawcze i może mieć niekorzystny wpływ na zdolność kierowcy do samooceny poziomów czujności niezbędnych w celu kontynuowania bezpiecznej jazdy.
Pojęciem zmęczenia określa się najczęściej stan wewnętrzny polegający na obniżeniu zdolności do pracy, będący skutkiem uprzednio podjętego wysiłku. Zmęczenie oznacza obniżoną gotowość do działania zarówno na poziomie procesów fizjologicznych, jak i psychicznych, co wyraża się pogorszeniem sprawności funkcji poznawczych i psychomotorycznych. W przypadku zmęczenia kierowców jest ono powiązane z sennością, ospałością, obniżonym poziomem uwagi i gotowości do działania. Obniżona jest także czujność, następują wahania w zakresie sprawności działania ze skłonnością do popełniania błędów. Trudno ocenia się, w jakim stopniu na obniżenie sprawności wpływa samo zmęczenie, a w jakim senność u kierowcy prowadzącego pojazd w nocy. Ospałość i senność za kierownicą Senność i ospałość ma podłoże biologiczne i wiąże się z potrzebą nieodpartej potrzeby snu. Zmęczenie zaś wynika z fizycznego lub umysłowego wysiłku będącego następstwem wykonywania tego samego zadania przez dłuższy czas i niechęci do kontynuowania podjętej uprzednio czynności.
Podstawowymi objawami zmęczenia u kierowców jest wydłużenie się czasu reakcji oraz wahania i pogorszenie uwagi. Zmniejszenie uwagi może pociągać za sobą nawet ograniczenie pola widzenia. Zmęczenie kierowcy wpływa również na pogorszenie innych aspektów percepcji wzrokowej, co skutkuje np. wydłużeniem czasu powrotu do normalnego widzenia po oślepieniu światłami innego pojazdu. Innymi objawami zmęczenia kierowcy są problemy z przetwarzaniem informacji i pamięcią krótkotrwałą, spadek poziomu czujności oraz sprawności w prowadzeniu pojazdu. Wszystkie objawy stwarzają zagrożenie wypadkowe.
„Najtrudniejsze” godziny jazdy dla kierowców prowadzących pojazd w nocy to czas między 00 a 06 (a najbardziej zagrożone spowodowaniem wypadku drogowego godziny między 00 a 03). Człowiek ma ograniczoną zdolność do pracy w nocy, wynikającą ze zmienności dobowej w funkcjonowaniu poszczególnych jego układów (krwionośnego, nerwowego, oddechowego) czy narządów. U osób pracujących w godzinach nocnych obniża się sprawność zarówno do pracy fizycznej, jak i umysłowej. Sposobem na prawidłowe funkcjonowanie organizmu jest zapewnienie mu snu. Na podstawie badań stwierdzono, że minimalny czas snu na dobę zapobiegający znacznemu wzrostowi senności oraz obniżeniu sprawności nie może być krótszy niż 4-5 godzin dziennie. Długość ta jest taka sama w przypadku osób długo śpiących, np. 9 godzin oraz krócej, np. 6 godzin. Senności i zmęczeniu podczas prowadzenia pojazdu należy przeciwdziałać poprzez stosowanie krótkich, kilkunastominutowych drzemek podczas postoju.
Pogorszenie sprawności kierowców
Najniższa sprawność u kierowcy, a w związku z tym największa liczba wypadków występuje po obfitych posiłkach, pod koniec dnia pracy, pod koniec tygodnia – w piątki i soboty, kiedy zdarza się dużo więcej wypadków niż średnio w tygodniu. Szczególnie niebezpieczne jest przemęczenie, którego oznakami są „ciężkie powieki”, dreszcze, nagłe wystraszenie się, zwiotczenie mięśni karku. Obniżeniu sprawności i zmęczeniu przeciwdziałają odpowiednio rozplanowane i długie przerwy, świeże powietrze, napoje pobudzające, takie jak kawa czy herbata (choć usuwają zmęczenie tylko na krótki czas). Sprawne funkcjonowanie kierowcy zapewniające bezpieczeństwo w ruchu drogowym uwarunkowane jest m.in. odpowiednią sprawnością fizyczną. Sprawność fizyczna to określone możliwości wykonania różnorodnych form ruchu, wyznaczone poziomem rozwoju, cech motorycznych, morfologicznych, funkcji fizjologicznych i psychicznych. W organizmie człowieka wraz z wiekiem następują zmiany natury anatomicznej, fizjologicznej oraz biochemicznej. Zmniejsza się wrażliwość układu nerwowego, obniża się sprawność zmysłów, zwłaszcza wzroku i słuchu. Dla utrzymania sprawności fizycznej bardzo ważne jest uprawianie sportów, takich jak pływanie (angażuje wszystkie mięśnie człowieka), bieganie (poprawia kondycję i wytrzymałość), gimnastykę codzienną. ćwiczenia izometryczne (możliwe do wykonywania również podczas jazdy samochodem). Oprócz sprawności fizycznej istotne znaczenie w systemie bezpieczeństwa w ruchu drogowym ma sprawność psychiczna. Pojęcie „sprawność psychiczna” oznacza wykonywanie czynności psychicznych, charakteryzujących się prawidłowym funkcjonowaniem procesów umysłowych, pamięci, uwagi i podlegających zarazem prawidłowym wpływom emocji oraz motywacji. Cykl pracy i wypoczynku kierowcy unormowany jest ustawą z 16 kwietnia 2004 o czasie pracy kierowców oraz innymi przepisami. Ważne jest, aby wyjeżdżając czasami w daleką trasę, przygotować do tego nasz organizm pod względem fizycznym i psychicznym.
Choroby zawodowe nie omijają również kierowców
Kierowcy ulegają także chorobom zawodowym. Znaczącą rolę odgrywają dolegliwości i choroby układu pokarmowego. Ma na to wpływ wysoki poziom stresu zawodowego oraz wykonywanie pracy zmianowej. Zmienne pory przyjmowania posiłków powodują zaburzenia apetytu, dyspepsję (przewlekły lub nawracający ból w nadbrzuszu), zgagę, nieregularność wypróżnień, wzdęcia, nieżyty błony śluzowej żołądka, co w konsekwencji może prowadzić do choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Wrzód trawienny to ubytek błony śluzowej powstały na skutek działania soków trawiennych przy zmniejszonej odporności. Wyróżnia się wrzody ostre, powstające nagle pod wpływem stresów (np. oparzenie ciała), i przewlekłe, powstające samoistnie. Wrzody zwykle umiejscawiają się w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy. Objawy choroby wrzodowej mogą być zróżnicowane: od bólu, który jest najczęściej stały, przez zmienne objawy, takie jak lokalizacja bólu, występowanie po posiłkach – wcześniej w chorobie wrzodowej żołądka (1-2 godziny), później w chorobie wrzodowej dwunastnicy (2-4 godziny po posiłku), promieniowanie bólu, jego rytmika i sezonowość – najczęściej wiosna i jesień. Zdarza się, że początkowo choroba wrzodowa przebiega bezobjawowo. W profilaktyce chorób przewodu pokarmowego należy utrzymywać modele regularnych posiłków oraz zwracać szczególną uwagę na rodzaj spożywanych produktów żywnościowych, uwzględnić w swojej diecie potrawy lekko-strawne, nie sięgać po mocną kawę i wyeliminować papierosy.
