Godziny nadliczbowe

Godziny nadliczbowe oznaczają pracę wykonywaną ponad ustaloną normę, a tę wyznaczają przepisy prawa pracy – dokładniej mówiąc jest to artykuł 151 § 1 Kodeksu Pracy.

Wedle Kodeksu Pracy wyróżniamy dwie normy czasu pracy:

  • dobową,

  • średniotygodniową.

Dobowa norma czasu pracy nie powinna przekroczyć 8 godzin, średniotygodniowa zaś – 40 godzin. Przekroczenie normy zarówno dobowej, jak i średniotygodniowej kwalifikuje się, jako praca w godzinach nadliczbowych.

Praca w godzinach nadliczbowych jest prawnie dopuszczalna w następujących przypadkach:

  • gdy są to szczególne potrzeby pracodawcy,

  • gdy zachodzi konieczność prowadzenia akcji ratowniczej, mające na celu chronić życie ludzkie oraz zdrowie, mienie bądź środowisko, a także wtedy, gdy w grę wchodzi usunięcie powstałych awarii.

Biorąc pod uwagę pracę w sytuacjach szczególnych, gdy zachodzi taka potrzeba od strony pracodawcy, liczba godzin nadliczbowych w ciągu roku nie powinna przekroczyć 150. Limit godzin nadliczbowych przepracowanych w ciągu roku może być jednak zarówno mniejszy, jak i większy. Precyzyjnie warunki te zostają określone przez zbiorowy układ pracy bądź regulamin pracy, jak i indywidualnie w umowie zawieranej z pracownikiem.

W ogólnym rozumieniu przepisów praca w godzinach nadliczbowych nie może przekraczać:

  • w ciągu roku kalendarzowego 150 godzin,

  • w ciągu doby 5 godzin,

  • przeciętnie w tygodniu 8 godzin.

Pracy w godzinach nadliczbowych bezwzględnie nie mogą wykonywać kobiety w ciąży oraz osoby małoletnie. Niemożliwe jest zatrudnienie pracownika na takich warunkach nawet wtedy, gdy zainteresowany wyraża zgodę na pracę w godzinach nadliczbowych.

Pracownicy wykonujący swoją pracę ponad ustalone normy, czyli w godzinach nadliczbowych, otrzymują normalne wynagrodzenie za przepracowany czas, ale i mają prawo do rekompensaty za pracę w godzinach nadliczbowych. Jest to dodatek w wysokości 50% bądź 100% podstawowego wynagrodzenia, liczony za każdą godzinę nadliczbową.

Wysokość dodatku zależy od:

  • pory dnia lub nocy, w jakiej wypada praca w godzinach nadliczbowych (pora dzienna/pora nocna),

  • rodzaju dnia, w jakim wykonywana jest praca w godzinach nadliczbowych – czy jest to dzień wolny dla pracownika, czy też dzień roboczy.

100% dodatek wynagrodzenia przysługuje:

  • za pracę nadliczbową w porze nocnej,

  • za pracę nadliczbową w dni wolne dla pracownika,

  • za pracę nadliczbową w niedziele oraz święta,

  • za pracę nadliczbową w dni wolne za robocze dla pracownika niedziele i święta,

  • za pracę nadliczbową wynikającą z przekroczenia normy średniotygodniowej.

50% dodatek wynagrodzenia przysługuje:

  • za pracę nadliczbową na dobę w dni robocze pracownika, włączając w to niedziele i święta,

  • za pracę nadliczbową na dobę w dni wolne dla pracownika równoważące czas pracy,

  • za pracę nadliczbową na dobę w dni, które dla pracownika miały być dniami wolnymi.

Wynagrodzenie oraz dodatek z tytuły pracy w godzinach nadliczbowych, może zostać zastąpiony ryczałtem, tylko w określonych sytuacjach, na przykład podczas wykonywania pracy poza zakładem pracy, w trybie stałym. Wysokość ryczałtu w takim wypadku powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.

Pracodawca zamiast wypłacania dodatku bądź ryczałtu, może również w zamian udzielić pracownikowi czas wolnego. Zastępuje ów jedynie dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych, ale nie jest substytutem podstawowego wynagrodzenia.