Jak wynika z informacji prezentowanych co roku przez Państwową Inspekcję Pracy, polscy pracodawcy wykazują się dość dużą nonszalancją w przestrzeganiu praw pracowniczych opisanych w Kodeksie Pracy. Łamanie przepisów przez przedsiębiorców często wynika z ich nieznajomości, ale wiele przypadków dotyczy świadomego działania. Kontrole PIP mają na celu ograniczenie nadużyć i zdyscyplinowanie pracodawców do przestrzegania prawa pracy.
Najczęściej łamane prawa pracownika, będące przedmiotem kontroli PIP
Przepisy Kodeksu Pracy nie są przestrzegane na wielu płaszczyznach, choć do najczęstszych zaniedbań można zaliczyć następujące działania pracodawców:
• Opóźnienia w wypłacie wynagrodzeń lub nie płacenie pensji w ogóle,
• Przekraczanie dopuszczalnych norm czasu pracy,
• Nie przestrzeganie przepisów BHP (w tym brak szkoleń dla pracowników z zakresu BHP),
• Nieprawidłowe zawieranie umów z pracownikami (zatrudnianie na czarno, zawieranie umów cywilnoprawnych zamiast umów o pracę itp.) oraz ich rozwiązywanie (brak zachowania okresu wypowiedzenia, niedopełnienie formalności związanych z wydaniem świadectwa pracy itp.).
Zasady przeprowadzania kontroli PIP
Państwowa Inspekcja Pracy działa na podstawie ustawy z 13. 04. 2007r. oraz jej nowelizacji z dnia 08. 08. 2011r., zaś do jej najważniejszych zadań należą m. in.:
• kontrola przestrzegania prawa pracy przez pracodawców,
• kontrola legalności zatrudnienia,
• kontrola przestrzegania przepisów BHP w zakładach pracy.
Kontrole są przeprowadzane przez inspektorów pracy lub inne osoby upoważnione przez Głównego lub okręgowego inspektora pracy. O wszczęciu działań kontrolnych pracodawca nie musi być uprzedzany, a inspektorzy zgodnie z ustawą mogą rozpocząć prace o każdej porze dnia i nocy, jednak po okazaniu legitymacji służbowej oraz pisma upoważniającego do jej przeprowadzenia. W praktyce kontrole nie zawsze przeprowadza się w zakładzie pracy, lecz często pracodawca jest wzywany do dostarczenia określonej dokumentacji do jednostki terytorialnej inspektoratu pracy. Pracodawca jest zobowiązany do pełnej współpracy z przeprowadzającym kontrolę inspektorem, a utrudnianie pracy inspektorowi może być uznane za przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności.
Uprawnienia inspektora pracy
W toku postępowania inspektor ma szeroki zakres uprawnień. Ma on prawo swobodnie poruszać się po zakładzie pracy, dokonywać oględzin stanowisk pracy oraz kontroli maszyn, urządzeń i materiałów wykorzystywanych podczas pracy. Kontrolowana firma musi mu udostępnić wszelkie dokumenty, przede wszystkim akta osobowe, dokumentację związaną z przepisami BHP, ewidencję czasu pracy i listy obecności pracowników, plany urlopów, ewidencję wynagrodzeń, rejestr wypadków i wszystkie inne dokumenty, jakie inspektor uzna za niezbędne do przeprowadzenia kontroli. Inspektor może także przesłuchiwać pracowników, sprawdzać ich tożsamość, a także wykorzystywać w celach kontrolnych niestandardowe metody, takie jak obserwację firmy lub śledzenie informacji na jej temat w Internecie. W przypadku, gdy firma była w przeszłości kontrolowana i były wykazane nieprawidłowości, inspektor sprawdzi także czy zostały one wyeliminowane i czy pracodawca spełnił zalecenia poprzedniej kontroli.
Skutki kontroli PIP
Po zakończeniu czynności, inspektor sporządza protokół, do którego firma kontrolowana może w ciągu 7 dni złożyć pisemne zastrzeżenia. W przypadku stwierdzenia przez inspektora nieprawidłowości, pracodawca może być ukarany: przez PIP mandatem w wysokości od 1000 do 2000 złotych (recydywista – do 5000 zł), a przez sąd nawet do 30 000 złotych. Ponadto firma otrzymuje decyzję nakazującą usunięcie uchybień, a w niektórych przypadkach (np. uchybień zagrażających zdrowiu i życiu pracowników) wstrzymanie prac lub zamknięcie całego zakładu. Jeśli to konieczne, inspektor może także złożyć doniesienie do prokuratury o popełnieniu przez firmę przestępstwa lub zawiadomić inne organy o nie przestrzeganiu przez firmę prawa np. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, urząd kontroli skarbowej, policję czy straż graniczną.
