Prawo pracownika do premii jest jednym z niewielu zagadnień prawa pracy, które nie zostały jasno określone przepisami zawartymi w kodeksie pracy. Stało się tak ze względu na to, iż prawo do otrzymania premii oraz jej charakter jest zwykle ściśle związany z danym pracodawcą, a nawet z danym pracownikiem.
Z tego też powodu, premia może wynikać zarówno z umowy zbiorowej między pracownikami a pracodawcą, z regulaminu wewnętrznego, dotyczącego wynagradzania, a nawet z umowy o pracę pomiędzy pracodawcą, a konkretnym pracownikiem. Należy pamiętać, iż premia jest dodatkowym składnikiem wynagrodzenia.
Oprócz wynagrodzenia zasadniczego -które musi być wypłacane, zgodnie z warunkami zawartymi w umowie o pracę- ta może być przyznawana w zależności od spełnienia pewnych warunków (skonkretyzowanych i jasno przedstawionych, chociażby w regulaminie wynagradzania i premiowania) lub w zależności od decyzji przełożonego.
Dlatego też w praktyce można mówić o dwóch rodzajach premii- w pierwszym opisanym przypadku będzie to premia regulaminowa, w drugim- uznaniowa.
Bardzo istotne jest to, iż w przypadku premii regulaminowej, istnieje możliwość dochodzenia jej przed sądem; w przypadku premii uznaniowej, niestety takiej możliwości nie ma. Co warte jest podkreślenia to fakt, iż nie jest istotne, jak została nazwana premia, lecz jaki jest jej faktyczny charakter. Jeśli bowiem „premia uznaniowa” w regulaminie jest opisana, jako zależna od spełnienia pewnych norm (np. ilościowych), które można sprawdzić, policzyć, oszacować, zmierzyć- de facto staje się ona premią regulaminową i jako taka podlega ew. możliwości roszczenia do niej praw przez pracownika.
Premia uznaniowa, w przeciwieństwie do wspomnianej premii regulaminowej, cechuje się tym, iż nie zależy od spełnienia z góry założonych parametrów pracy. Jest to swego rodzaju „nagroda”. Przyznanie jej leży w gestii przełożonego (pracodawcy) i zależy tylko i wyłącznie od jego własnej oceny pracy pracownika. Ma ona właśnie charakter uznaniowy, przez co pracownik nabywa do niej prawa tylko i wyłącznie na podstawie swobodnej decyzji pracodawcy, który może jej udzielić, albo odmówić. W praktyce premia uznaniowa ma za zadanie nagradzać oraz motywować, gdyż z założenia będzie ona przyznawana właśnie tym pracownikom, którzy wyróżniają się w jakiś sposób, oraz dzięki którym firma osiąga dodatkowe korzyści. Ze względu na to, iż premia uznaniowa nie podlega takim zasadom, jak premia regulaminowa- nie ma możliwości jej dochodzenia przed sądem pracy.
Pozostaje jeszcze kwestia, jak zinterpretować zapis o premii w regulaminie płac, gdzie nie zostały podane żadne konkretne informacje, na temat jej przyznawania. Oznacza to, iż mimo że jest to z założenia premia regulaminowa, jednak faktycznie będzie funkcjonowała jako premia uznaniowa i jako taką należy ją rozpatrywać w kontekście jej przyznawania. Jeśli bowiem nie jest możliwe jednoznaczne stwierdzenie o spełnieniu warunków do jej otrzymania (premii regulaminowej- jak już podkreślono, dane muszą być obiektywne i skonkretyzowane), w takim wypadku decyzja o jej przyznaniu leży w gestii pracodawcy, co oznacza iż de facto jest to premia uznaniowa.
