Społeczny inspektor pracy, a właściwie określany, jako ZSIP – Zakładowy Społeczny Inspektor Pracy, to pracownik będący członkiem związku zawodowego. Nie piastuje ów stanowiska kierownika zakładu pracy bądź też stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego kierownikowi zakładu. Wedle postanowień zakładowych organizacji związkowych stanowisko takowe może objąć również pracownik, który nie jest członkiem związku zawodowego.
Funkcja inspektora społecznego to służba społeczna. Pracownicy ją pełniący mają na celu dbać o ochronę uprawnień pracowniczych, które określają przepisy prawa pracy. Ich zadaniem jest również kontrola nad zapewnianiem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie pracy.
Pracownicy zakładu pracy wybierają i odwołują inspektora społecznego. Jest on wybierany na cztery lata, a wybory przeprowadzane są przez zakładowe organizacje związkowe. Jeśli powołany inspektor społeczny nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, może zostać odwołany ze stanowiska wcześniej, aniżeli przed upływem pierwotnych czterech lat.
Prawa i obowiązki społecznego inspektora pracy to:
kontrola stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych, a także sanitarnych,
kontrola procesów technologicznych z punktu widzenia bhp,
uczestnictwo w kontroli, która dotyczy przestrzegania przepisów odnośnie ochrony środowiska,
kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych oraz regulaminów pracy,
przeprowadzanie wraz z innymi analizy dotyczącej zaistniałych zdarzeń w zakładzie pracy, w tym wypadków, zachorowań na choroby zawodowe,
kontrola stosowania środków zapobiegawczych względem występowania wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe.
Społeczny inspektor pracy może wejść do każdego pomieszczenia, jak i ma dostęp do każdej maszyny czy też urządzenia. Jest to konieczne, ze względu na zakres wykonywanych obowiązków. Ponadto może on otrzymywać od kompetentnych osób wszystkie niezbędne informacje, które są potrzebne do sprawowania szeroko pojętej kontroli. Ma również możliwość otrzymywania i wglądu do wszystkich dokumentów, które są potrzebne do wykonywania obowiązków zawodowych.
Środek prawny przypisany inspektorowi to zalecenie. Może ono dotyczyć:
usunięcie stwierdzonych uchybień, w określonym czasie,
wstrzymania pracy urządzeń bądź określonych robót, jeśli stwierdzono występowanie bezpośredniego zagrożenia mogącego skutkować wypadkiem przy pracy.
Zakładowy społeczny inspektor pracy:
powinien wykazać się co najmniej pięcioletnim stażem pracy w branży, do której należy zakład, w jakim wykonuje swoje obowiązki,
powinien wykazać się co najmniej dwuletnim stażem pracy w danym zakładzie,
powinien posiadać wiedzę obejmującą zagadnienia wchodzące w zakres działania społecznej inspekcji pracy,
celem ochrony prawnej, nie może zostać odwołany przez zakład pracy, poprzez wypowiedzenie umowy bądź rozwiązanie umowy, przez cały okres trwania kadencji oraz przez czas roku od momentu jej wygaśnięcia, o ile nie zachodzą inne przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia, jak na przykład niedopełnianie obowiązków bądź też przekroczenie uprawnień lub stwierdzenie nietrzeźwości w pracy,
współpracuje z Państwową Inspekcją Pracy, a także innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy.
