Zakład pracy chronionej to przedsiębiorstwo przystosowane do zatrudniania osób z wyższym stopniem niepełnosprawności. Do głównych jego celów zalicza się nie tylko wypracowanie zysku, jak w przypadku każdej firmy, ale również i aktywizację zawodową osób, które nie radzą sobie na otwartym rynku pracy.
Decyzja o nadaniu statusu zakładu pracy chronionej wydawana jest przez wojewodę. Aby otrzymać taki status przedsiębiorstwo musi:
- prowadzić działalność gospodarczą przez okres co najmniej 1 roku,
- zatrudniać minimum 25 pracowników w przeliczeniu na etaty,
- przez minimum 6 miesięcy osiągać określone wskaźniki dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych – co najmniej 50%, w tym minimum 20% ogółu zatrudnionych to osoby ze znacznym bądź umiarkowanym stopniem niepełnosprawności lub minimum 30% pracowników stanowią osoby psychiczne chore, upośledzone umysłowo, niewidome, zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
- posiadać obiekty oraz pomieszczenia odpowiadające wszystkim przepisom oraz zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy, które spełniają wymagania dostępności do nich, a także uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, ciągów komunikacyjnych oraz pomieszczeń higienicznosanitarnych,
- zapewniają specjalistyczną i doraźną opiekę medyczną oraz usługi rehabilitacyjne i poradnictwo.
Pracodawca posiadający status Zakładu Pracy Chronionej pod groźbą jego utraty zobowiązywany jest do utrzymania wymienionych wyżej warunków. Ponadto ZPChe tworzy Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (ZFRON), głównie ze zwolnień z podatków czy opłat. środki pochodzące z niego przeznaczane są głównie na rehabilitację zawodową, społeczną oraz leczniczą pracowników. Jeśli wydawane są w sposób nieprawidłowy, pracodawca musi je zwrócić na rachunek ZFRON praz zapłacić stosowną karę do PFRON, która stanowi 30% wysokości kwoty źle wydanych pieniędzy.
Zakłady pracy chronionej mają szczególne uprawnienia:
- przysługują im wyższe dofinansowania do pensji pracowników niepełnosprawnych z PFRON (obecnie zostało to zlikwidowane)
- są zwolnione z podatków, za wyjątkiem akcyzy, podatku od gier, PTU, podatku dochodowego, cła i podatków od środków transportowych; w przypadku podatku od nieruchomości, leśnego i rolnego zwolnienie to następuje na zasadach określonych w odrębnych przepisach, natomiast w przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych zwolnienie następuje w momencie gdy czynność podlegająca opodatkowaniu pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzeniem ZPChr,
- są zwolnione z opłat za wyjątkiem opłaty skarbowej oraz opłat o charakterze sankcyjnym,
- są wspierane przez PFRON.
Mogą one ubiegać się o dofinansowanie w wysokości do 50% oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych. Warunkiem jest fakt, że zostały one wykorzystane na cele związane z rehabilitacją społeczną bądź zawodową osób niepełnosprawnych. Poza tym mają prawo ubiegać się o zwrot kosztów budowy czy rozbudowy obiektów i pomieszczeń zakładu, pod warunkiem, że przyczyną ich powstania są dodatkowe koszty wynikające z zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
